Xác suất lây nhiễm SARS-CoV-2 là một hàm của thời gian và mức độ tiếp xúc gần giữa trường hợp bị mắc và các trường hợp chưa có miễn dịch. Các yếu tố sau là chất xúc tác cho các ổ dịch bùng phát:
- Nhà (+ đời sống xã hội gắn kết với bạn bè và đồng nghiệp)
- Nơi làm việc
- Bệnh viện
- Cơ sở chăm sóc
- Tàu, du thuyền
- Máy bay và các tàu quân sự khác
- Các cuộc tụ họp đông người và các cuộc tụ họp tôn giáo
- Trường học
- Nhà tù
- Nơi tạm trú cho người vô gia cư
- Nhà máy đóng gói thịt công nghiệp
- Dàn hợp xướng
Tại nhà
Tỷ lệ lây nhiễm tại nhà trải rộng (từ 11% đến 19%) trong ba nghiên cứu (Bi Q 2020, Jing QL 2020, Li W 2020). Một nhóm nghiên cứu lưu ý rằng những người tiếp xúc trong gia đình và những người đi di chuyển cùng chuyến với người mắc COVID-19 có nguy cơ lây nhiễm cao gấp 6 đến 7 lần so với những người tiếp xúc gần khác và trẻ em cũng dễ bị mắc bệnh như người lớn (Bi Q 2020). Một nhóm nghiên cứu khác phát hiện ra rằng tỷ lệ lây nhiễm ở trẻ em và thanh thiếu niên (<20 tuổi) chỉ bằng 0,26 lần so với người già (≥60 tuổi) (Jing QL 2020). Nhóm nghiên cứu thứ ba tính toán ra tỷ suất tấn công thứ phát ở trẻ em là 4% so với mức 17,1% ở người lớn, và tỷ suất tấn công thứ phát ở vợ hoặc chồng của các ca bệnh khởi phát là 27,8% so với 17,3% ở các thành viên trưởng thành khác trong các hộ gia đình (Li W 2020). Họ không đồng ý khi cho rằng tốc độ lây truyền này có thể bị đánh giá thấp nếu các ca bệnh khởi phát được cách ly ngoài nhà (Sun 2020). Trong một nghiên cứu khác, có 32,4% người tiếp xúc sống cùng nhà của 35 ca bệnh khởi phát (48 trong tổng số 148) đã bị mắc bệnh (Wu J 2020); tuy nhiên, tỷ lệ phần trăm này dựa trên giả thiết tất cả các ca bệnh thứ cấp đều đã bị mắc bởi ca bệnh đầu tiên. Trong các hộ gia đình, tỷ lệ lây nhiễm có thể đạt tới 75% hay cao hơn (Böhmer 2020).
Nơi làm việc
Từ đầu tháng 1 năm 2020, đã có bằng chứng cho thấy SARS-CoV-2 lây truyền trong các cuộc hội thảo và các cuộc họp của công ty (Böhmer 2020). Tiếp đó, một ổ dịch SARS-CoV-2 đã được báo cáo tại một tổng đài chăm sóc khách hàng, với 94 trong tổng 216 nhân viên làm việc cùng tầng bị mắc bệnh, nghĩa là tỷ suất tấn công là 43,5% (Park SY 2020). Gần đây, một ổ dịch lên đến hàng người cũng đã được báo cáo tại các nhà máy đóng gói thịt ở Đức (DER SPIEGEL), Hoa Kỳ (The Guardian) và Pháp (Le Monde).
Đáng lưu ý là trường hợp ở một cuộc họp hội đồng cố vấn khoa học được tổ chức tại Munich, Đức, vào cuối tháng Hai. Tám bác sĩ da liễu và 6 nhà khoa học (trong đó có bệnh nhân đầu tiên bị mắc) đã gặp nhau trong một phòng hội thảo rộng khoảng 70 m2 với một bộ bàn chữ U cách nhau một lối đi ở giữa rộng >1 mét. Trong suốt cuộc họp kéo dài 9,5 giờ, đồ giải khát đã được phục vụ trong phòng 4 lần. Vào buổi tối, những người này đã cùng ăn tối tại một nhà hàng gần đó và bắt tay để từ biệt, với một vài cái ôm nhẹ (không có hôn!). Cuối cùng, bệnh nhân đầu tiên bị mắc đã cùng ngồi trên một chiếc taxi với ba đồng nghiệp trong khoảng 45 phút. Kết quả: bệnh nhân đầu tiên bị mắc đã lây lan cho ít nhất 11 trong số 13 người tham gia. Khi bị cách ly trong bệnh viện hoặc tại nhà, những người này đã lây thêm cho 14 người khác (Hijnen 2020).
Khi xuất hiện một cá nhân bị mắc bệnh, nơi làm việc có thể khuếch đại nghiêm trọng sự lây nhiễm ở các ổ dịch bùng phát tại địa phương.
Bệnh viện và các trung tâm chăm sóc sức khỏe khác
Sự lây truyền trong bệnh viện và các trung tâm chăm sóc sức khỏe khác (bao gồm cả phòng khám bác sĩ) đã thực sự đóng một vai trò đáng chú ý về nguồn gốc và sự lây lan của dịch bệnh tại địa phương, đặc biệt là ở giai đoạn đầu khi bệnh chưa được chú ý. Điều này gợi đến đợt bùng phát dịch MERS lớn nhất ở bên ngoài bán đảo Ả Rập, xảy ra tại Hàn Quốc năm 2015. Trong số 186 trường hợp, có 184 trường hợp nhiễm tại bệnh viện (Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hàn Quốc 2015).
Bệnh viện là môi trường thuận lợi để phát tán virus SARS-CoV-2 (Wison 2020). Trong một số trường hợp, các bệnh viện thậm chí có thể là ổ dịch chính, vì sự lây nhiễm nhanh chóng từ bệnh nhân nhiễm, tạo điều kiện truyền bệnh cho nhân viên y tế và bệnh nhân không bị mắc bệnh (Nacoti 2020). 6 tuần đầu tiên của dịch bệnh ở Trung Quốc ghi nhận 1.716 trường hợp mắc bệnh được xác nhận bằng xét nghiệm axit nucleic là các nhân viên y tế và có ít nhất 5 người chết (0,3%) (Wu 2020).
Một nghiên cứu từ bệnh viện báo cáo rằng virus có mặt rộng rãi trong không khí và trên bề mặt vật thể ở các khoa hồi sức tích cực (ICU) và các khoa phòng khác, gợi ý nguy cơ lây nhiễm cao cho nhân viên y tế. Sự lây nhiễm là lớn hơn tại ICUs. Virus được tìm thấy trên sàn nhà, chuột máy tính, thùng rác, tay vịn và trong không khí cách bệnh nhân khoảng 4 m (Guo 2020). Virus này cũng được phân lập từ các mẫu lấy từ bồn cầu và bồn rửa, gợi ý rằng sự phát tán virus trong phân có thể là con đường lây truyền tiềm ẩn (Young 2020, Tang 2020). Tuy nhiên, hầu hết các nghiên cứu này chỉ đánh giá RNA virus. Chúng ta vẫn còn phải xem xét thêm liệu RNA virus có phải là dạng virus truyền nhiễm hay không.
Mặc dù virus lây lan trong bệnh viện đã được ghi nhận rõ ràng, các biện pháp kiểm soát lây nhiễm trong bệnh viện thích hợp vẫn có thể ngăn ngừa sự lan truyền SARS-CoV-2 tại đó (Chen 2020). Điều này đã được chứng minh qua trường hợp một người ở độ tuổi 60 đến Vũ Hán vào ngày 25 tháng 12 năm 2019, trở về Illinois vào ngày 13 tháng 1 năm 2020 và truyền SARS-CoV-2 cho chồng. Mặc dù cả hai đều nhập viện cùng một cơ sở và tiếp xúc hàng trăm nhân viên y tế (n = 348) nhưng không ai tại đó bị mắc bệnh (Ghinai 2020).
Tuy nhiên, khi làm việc trong một khoa có nguy cơ cao, thời gian làm việc kéo dài và vệ sinh tay không hiệu quả sau khi tiếp xúc với bệnh nhân đều có liên quan đến việc tăng nguy cơ nhiễm ở nhân viên y tế (Ran 2020). Tại một thời điểm, trong giai đoạn đầu dịch vào tháng 3 năm 2020, khoảng một nửa số 200 trường hợp ở Sardinia là nhân viên bệnh viện và nhân viên y tế. Vào ngày 14 tháng 4, trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ cho biết 9,282 nhân viên y tế bị mắc SARS-COV-2 tại Hoa Kỳ.
Các yếu tố nguy cơ gây nhiễm SARS-CoV-2 ở nhân viên y tế gần đây đã được tóm lược tại một bài tổng quan. Có bằng chứng cho thấy việc sử dụng đầy đủ thiết bị bảo hộ lao động được khuyến nghị có thể làm giảm nguy cơ nhiễm trùng, gợi ý một mối tương quan liều-đáp ứng. Mối tương quan rõ rệt nhất với khẩu trang, nhưng vẫn được tìm thấy đối với găng tay, áo choàng, thiết bị bảo vệ mắt và vệ sinh tay. Một số bằng chứng cho thấy khẩu trang N95 có thể làm giảm thiểu nguy cơ nhiễm trùng tốt hơn khẩu trang phẫu thuật. Bằng chứng cũng chỉ ra mối liên hệ giữa một số phơi nhiễm nhất định (như đặt nội khí quản, tiếp xúc trực tiếp với bệnh nhân mắc bệnh hoặc tiếp xúc với dịch tiết của cơ thể) (Chou 2020).
Dịch SARS-CoV-2 có thể bùng phát ở mọi nơi, không chỉ ở khoa khám bệnh, khoa bệnh truyền nhiễm và khoa hồi sức tích cực. Tại một đơn vị lọc máu nhi khoa ở Münster (Đức), một nhân viên y tế đã lây nhiễm cho 7 đồng nghiệp, ba bệnh nhân trẻ và một người đi cùng (Schwierzeck 2020). Một nghiên cứu của Trung Quốc trên 9.684 nhân viên y tế (HCW) tại Bệnh viện Tongji đã xác nhận tỷ lệ nhiễm trùng cao hơn gặp ở nhân viên y tế không phải tuyến đầu (93/6.574, 1,4%) so với những người làm tại các phòng khám hay khoa khám sàng lọc (17/3110, 0,5%) (Lai X 2020). Những người làm việc trong các khoa lâm sàng không phải các phòng khám sàng lọc có thể đã bỏ qua việc áp dụng các biện pháp bảo hộ phù hợp.
Trong một báo cáo ghi chép đầy đủ về việc lây nhiễm tại bệnh viện được công bố gần đây, một người đàn ông đã tìm kiếm sự giúp đỡ vì các triệu chứng liên quan đến virus corona vào ngày 9 tháng 3, anh ta chỉ ở vài giờ tại khoa cấp cứu của một bệnh viện ở Durban, Nam Phi. Anh ta được giữ riêng trong một khu vực sàng lọc, nhưng để đến khu vực đó phải đi qua phòng hồi sức chính, nơi một bệnh nhân đột quỵ nằm. Cả hai bệnh nhân được khám bởi cùng một bác sĩ. Sau khi bị mắc bệnh, bệnh nhân đột quỵ này đã gây ra một chuỗi lây truyền cho 39 bệnh nhân và 80 nhân viên ở 16 khoa khác nhau và sau đó 15 bệnh nhân tử vong. Nghiên cứu cho thấy bệnh nhân chỉ lây nhiễm trực tiếp cho vài bệnh nhân khác. Thay vào đó, phần còn lại là do các nhân viên y tế truyền bệnh từ bệnh nhân này sang bệnh nhân khác và từ khoa này sang khoa khác, đôi khi chính nhân viên này lại không mắc bệnh (Nordling 2020). Việc thực thi nghiêm ngặt các biện pháp kiểm soát lây nhiễm và sàng lọc nhân viên bệnh viện sẽ là các biện pháp quan trọng đối phó với các đợt COVID-19 trong tương lai.
Cơ sở chăm sóc y tế dài hạn
Các cơ sở chăm sóc y tế dài hạn là các cơ sở có nguy cơ cao đối với các bệnh truyền nhiễm đường hô hấp. Tại một viện dưỡng lão lành nghề ở King Country, Washington, Hoa Kỳ, đã có 167 trường hợp mắc COVID-19 được chẩn đoán trong vòng chưa đầy ba tuần kể từ khi xác định trường hợp đầu tiên: 101 bệnh nhân, 50 nhân viên y tế và 16 khách (McMichael 2020) (Bảng 1).
Trong các bệnh nhân (tuổi trung bình: 83 tuổi), tỷ lệ tử vong ca bệnh trong là 33,7%. Các bệnh mạn tính bao gồm tăng huyết áp, bệnh tim, bệnh thận, đái tháo đường, béo phì và bệnh phổi. Nghiên cứu chứng minh rằng một khi dịch lây lan trong một cơ sở chăm sóc y tế dài hạn, thường từ nhân viên chăm sóc hoặc người đến thăm, SARS-CoV-2 có khả năng lây lan nhanh chóng và rộng rãi, để lại những hậu quả tàn khốc.
Một cuộc khảo sát quốc gia ở 96% số cơ sở chăm sóc y tế dài hạn ở Ý đã phát hiện ra rằng ở Bologna (tâm chấn của dịch bệnh) có 53,4% trong số 3.045 bệnh nhân đã chết trong khoảng thời gian từ ngày 1 tháng 2 đến ngày 14 tháng 4 có chẩn đoán mắc COVID-19 hoặc có triệu chứng giống cúm, tỷ lệ tử vong ở các bệnh nhân là 6,7%. Trong số 661 bệnh nhân nhập viện cùng thời điểm, có 199 người (30%) được phát hiện dương tính với xét nghiệm PCR. Theo ước tính của WHO, tại các quốc gia trong khu vực châu Âu, có tới một nửa số người chết vì COVID-19 là bệnh nhân ở các cơ sở chăm sóc y tế dài hạn (thông cáo báo chí của Hans Henri P. Kluge, Giám đốc khu vực của WHO tại châu Âu). Dữ liệu về tỷ lệ tử vong vượt mức cho thấy ở một số quốc gia nhiều trường hợp tử vong tại các cơ sở chăm sóc y tế dài hạn có thể xảy ra ở những bệnh nhân không được xét nghiệm COVID-19. Số này thường không được đưa vào thống kê tử vong chính thức của quốc gia đó.
Bảng 1. Sự bùng phát COVID tại một cơ sở chăm sóc y tế dài hạn
| Bệnh nhân (N = 101) | Nhân viên Y tế (N = 50) | Khách thăm (N = 16) | |
| Tuổi trung vị (phạm vi) | 83(51-100) | 43.5(21-79) | 62.5(52-88) |
| Nữ (%) | 68.3 | 76 | 31.2 |
| Nhập viện (%) | 54.5 | 6.0 | 50.0 |
| Tử vong (%) | 33.7 | 0 | 6.2 |
| Bệnh mạn tính (%) | |||
| Tăng huyết áp | 67.3 | 8.0 | 12.5 |
| Bệnh tim | 60.4 | 8.0 | 18.8 |
| Bệnh thận | 40.6 | 0 | 12.5 |
| Đái tháo đường | 31.7 | 10.0 | 6.2 |
| Báo phì | 30.7 | 6.0 | 18.8 |
| Bệnh phổi | 31.7 | 4.0 | 12.5 |
SARS-CoV-2 tiếp tục lan rộng tại các viện dưỡng lão Hoa Kỳ nơi có khoảng 1,3 triệu người Mỹ cư trú (CDC 200311). Vào giữa tháng 4, hơn 1.300 cơ sở đã xác định có bệnh nhân bị mắc bệnh (Cenziper 2020). Vì hầu hết bệnh nhân có một hoặc nhiều bệnh mãn tính như tăng huyết áp, bệnh tim, bệnh thận, đái tháo đường, béo phì và bệnh phổi. Việc nhiễm COVID-19 khiến họ có nguy cơ tử vong sớm hơn.
Tàu du lịch
Tàu du lịch chở nhiều người trong không gian chật hẹp. Vào ngày 3 tháng 2 năm 2020, 10 trường hợp COVID-19 đã được ghi nhận trên tàu du lịch Diamond Princess. Trong vòng 24 giờ, tất cả các hành khách mắc bệnh này đã được cách ly và đưa ra khỏi tàu, trong khi những người còn lại được cách ly trên tàu. Sau đó, hơn 700 trong số 3.700 hành khách và nhân viên tàu có kết quả xét nghiệm dương tính (khoảng 20%). Một nghiên cứu cho thấy rằng nếu không có bất kỳ sự can thiệp nào thì sẽ có 2.920 người trong số 3.700 (79%) sẽ bị mắc bệnh (Rocklov 2020). Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng nếu sớm sơ tán tất cả hành khách vào ngày 3 tháng 2 thì số người mắc chỉ là 76.
Đối với các tàu du lịch khác, SARS-CoV-2 có thể gây ra thảm họa vì chở nhiều người từ nơi này sang nơi khác. Đó không phải là mô hình kinh doanh khả thi cho đến khi có vắc-xin an toàn và hiệu quả trên toàn cầu.
Tàu sân bay và các tàu quân sự khác
Các tàu hải quân lớn như tàu sân bay có thể ví như đĩa petri nổi cho các bệnh đường hô hấp mới nổi. Ngay từ năm 1996, một vụ dịch cúm A (H3N2) đã xảy ra trên một con tàu hải quân. Ít nhất 42% nhân viên tàu đã bị ốm trong vài ngày, mặc dù 95% đã được tiêm phòng (Earhart 2001). Kể từ đầu năm nay, nhiều đợt bùng phát COVID-19 trên các tàu quân sự đã được báo cáo, các tàu này là điều kiện bùng phát dịch lý tưởng bởi vì không gian làm việc nhỏ hẹp và thiếu phòng riêng cho thủy thủ. Các vụ dịch lớn nhất đã được báo cáo trên tàu sân bay USS Theodore Roosevelt và tàu sân bay Pháp Charles de Gaulle. Trong vụ dịch trên tàu sân bay USS Theodore Roosevelt vào cuối tháng 3, khoảng 600 thủy thủ trong số 4.800 thủy thủ đã bị mắc SARS-CoV-2 (xem thêm mục Dòng thời gian ở ngày 30 tháng 3); khoảng 60% người nhiễm vẫn không có triệu chứng. Một thủy thủ đang làm nhiệm vụ đã chết (USNI News). Trên tàu sân bay Charles-de-Gaullecủa Pháp, một vụ dịch lớn đã được xác nhận vào ngày 17 tháng 4. Trong số 1.760 thủy thủ, có đến 1.046 (59%) dương tính với
SARS-CoV-2, 500 (28%) người nhiễm có triệu chứng, 24 (1,3%) thủy thủ phải nhập viện, 8 người phải thở oxy và một người cần được điều trị tại khoa hồi sức tích cực.
Các vụ dịch nhỏ hơn cũng đã được báo cáo trên 5 tàu quân sự khác của Hoa Kỳ, và một tàu từ mỗi nước sau Pháp, Đài Loan và Hà Lan. Tuy nhiên, với các chính sách an ninh thường quy và hạn chế liên lạc của quân đội và hải quân quốc gia, có thể có một số trường hợp mắc bệnh thậm chí tử vong đã không được ghi nhận.
Đối với các tàu sân bay, khả năng bùng phát vào bất cứ lúc nào cũng có thể gây cản trở hoạt động toàn vẹn của tàu.
Các cuộc tụ họp đông người
Nhiều sự kiện tụ tập đông người có liên quan đến sự bùng nổ của dịch COVID-19. Tính đến ngày 24 tháng 4 năm 2020, tổng cộng 5.212 trường hợp nhiễm COVID-19 trong một vụ dịch tại nhà thờ Shincheonji ở Hàn Quốc, chiếm khoảng 48,7% tổng số ca nhiễm ở nước này.
Một trận bóng đá diễn ra tại Milan, Ý vào ngày 19 tháng 2 năm 2020 đã được mô tả là “trận đấu số 0” hay “một quả bom sinh học”. Trận đấu có sự tham gia của 40.000 người hâm mộ từ Bergamo và 2.500 người từ Valencia và chỉ diễn ra hai ngày trước khi trường hợp dương tính với COVID-19 đầu tiên được xác nhận tại Ý. 35% thành viên của đội Valencia có kết quả dương tính với COVID- 19 một vài tuần sau đó, cũng như một số người hâm mộ Valencia. Đến giữa tháng 3, đã có gần 7.000 người ở Bergamo có kết quả dương tính với COVID- 19 với hơn 1.000 người chết, khiến Bergamo trở thành tỉnh bị ảnh hưởng nặng nề nhất trong vụ bùng phát COVID-19 ở Ý. Valencia cũng có 2.600 trường hợp mắc bệnh.
Cuộc họp mặt thường niên của Nhà thờ Christian Open Door được tổ chức từ ngày 17 đến 24 tháng 2 tại Mulhouse, Pháp, có sự tham gia của khoảng 2.500 người và trở thành ổ dịch đáng kể đầu tiên ở Pháp. Sau khi một giáo dân và 18 thành viên gia đình có kết quả dương tính vào ngày 1 tháng 3, một loạt các trường hợp khác cũng đã được ghi nhận. Theo báo cáo điều tra của France Info, hơn 1.000 thành viên bị mắc bệnh từ cuộc gặp mặt ở Mulhouse đã bắt đầu dịch bệnh COVID-19 tại Pháp. Một lượng lớn các trường hợp được chẩn đoán và tử vong ở Pháp cũng như Thụy Sĩ, Bỉ và Đức được cho là có liên quan đến cuộc họp mặt này.
Lễ tôn giáo
Một báo cáo ghi nhận 35 trường hợp được xác nhận nhiễm COVID-19 trong số 92 người tham dự sự kiện của nhà thờ từ ngày 6 tháng 3 đến ngày 11 tháng 3. Ước tỉnh tỷ suất tấn công khoảng từ 38% đến 78% (James 2020). Tại Frankfurt, Đức, một trong số các ổ dịch đầu tiên sau phong tỏa đã bắt đầu từ một buổi lễ tôn giáo được tổ chức vào ngày 10 tháng 5. Tính đến ngày 26 tháng 5, đã có 112 người được xác nhận nhiễm SARS-CoV-2 (Frankfurter Rundschau).
Mấu chốt: Việc đến nhà thờ không bảo vệ mọi người khỏi SARS-CoV-2.
Trường học và học sinh
Học sinh thường đóng vai trò chính trong việc lây lan virus đường hô hấp, bao gồm cả cúm. Tuy nhiên, khi virus SARS-CoV-2 đã được phát hiện ở nhiều trẻ em, triệu chứng của trẻ thường nhẹ hơn người lớn, tỷ lệ cần được hồi sức tích cực ít hơn và tỷ lệ tử vong thấp.
Vai trò của trẻ em trong việc lan truyền SARS-COV-2 vẫn chưa rõ ràng. Trong một vụ dịch COVID-19 nhỏ được phát hiện ở dãy Alps, Pháp vào cuối tháng 1, một người trở về từ Trung Quốc đã mắc bệnh cho mười một người khác, bao gồm một cậu học sinh chín tuổi. Các nhà nghiên cứu đã theo dõi và xét nghiệm tất cả những người có tiếp xúc (Danis 2020). Cậu bé này đã đi học sau khi xuất hiện các triệu chứng nhiễm COVID-19 và ước tính có hơn sáu mươi người tiếp xúc gần gũi với cậu bé có nguy cơ cao. Không ai có kết quả dương tính với COVID-19, mặc dù có nhiều người mắc nhiễm trùng đường hô hấp khác. Ngoài ra, ở anh chị em của cậu bé cũng không phát hiện thấy virus dù cả hai đang có kỳ nghỉ cùng nhau ở vùng Alpine. Các nhà nghiên cứu kết luận rằng “vì trẻ em ít có khả năng bị lây nhiễm và các triệu chứng cũng nhẹ hơn, nên chúng đóng vai trò ít quan trọng hơn trong sự lây lan của virus mới”.
Nghiên cứu của Viện Y tế Công cộng Na Uy về vai trò của trẻ em trong việc lan truyền SARS-CoV-2 đã tìm thấy 5 trường hợp nhiễm SARS-CoV-2 có thể do lây truyền từ trẻ em, nhưng bằng chứng này còn thưa thớt và quá sớm để nói rằng trẻ em có vai trò quan trọng trong sự lây lan của bệnh (Fretheim 2020). Tuy nhiên, theo bản thảo nghiên cứu về tải lượng virus SARS-CoV-2 theo tuổi của bệnh nhân được thực hiện bởi Viện Virus học, Đại học Y khoa Berlin thì không tìm thấy khác biệt có ý nghĩa thống kê nào về tải lượng virus ở các nhóm tuổi khác nhau, kết luận rằng trẻ em khả năng lây nhiễm của trẻ cũng tương tự như người lớn và đề nghị thận trọng khi mở cửa lại trường học và nhà trẻ trong tình hình hiện nay (Jones 2020). Cuộc tranh luận vẫn còn tiếp tục.
Nhà tù
Theo WHO, những người bị mất tự do, chẳng hạn như những người bị giam trong các nhà tù và những nơi giam giữ khác, dễ bị tác động hơn trước dịch coronavirus (COVID-19) (WHO 200315). Những người bị giam buộc phải sống gần nhau nên đó có thể là nguồn lây nhiễm, khuếch đại và lây lan các bệnh truyền nhiễm từ bên trong lẫn bên ngoài nhà tù. Số người bị giam trong nhà tù trên toàn cầu ước tính khoảng 11 triệu người và các nhà tù không được “trang bị” để đối phó với COVID-19 (Burki 2020). Bà Michelle Bachelet, cao ủy Nhân quyền LHQ khuyến khích các chính phủ thả những đối tượng tù nhân đặc biệt dễ bị ảnh hưởng bởi COVID-19 như người già cũng như tội phạm ít nguy hiểm, một số quốc gia cũng đang cố gắng giảm số người bị giam.
Tính đến ngày 21 tháng 4, SARS-CoV-2 đã được tìm thấy tại các cơ sở cải huấn và giam giữ ở Hoa Kỳ. Theo thông tin tổng hợp từ 37 trên 54 sở y tế của tiểu bang và khu vực cho thấy có 4.893 trường hợp nhiễm, 88 người chết trong số những người chịu án tù hoặc tạm giam và 2.778 trường hợp nhiễm, 15 người chết trong số các nhân viên nhà tù (Wallace 2020).
Nhà tạm trú cho người vô gia cư
Xét nghiệm ở 1.192 cư dân và 313 nhân viên tại 19 nhà tạm trú cho người vô gia cư từ 4 thành phố của Hoa Kỳ (xem bảng), được tiến hành khi xác định một ổ dịch COVID-19, cho ra tỷ lệ lây nhiễm lên tới 66% (Mosites 2020).
Trong một báo cáo khác từ Boston, Massachusetts cho thấy có 147/408 (36%) người vô gia cư ở khu nhà tạm trú có kết quả dương tính. Đáng chú ý, 88% người không sốt hoặc các triệu chứng khác tại thời điểm chẩn đoán (Baggett 2020).
Nhà máy đóng gói thịt công nghiệp
Vào ngày 5 tháng 5 năm 2020, tạp chí DER SPIEGEL của Đức đã ghi nhận có hơn 600 nhân viên đã bị mắc SARS-CoV-2 tại các nhà máy chế biến thịt ở Đức. Một tuần sau, tờ báo The Guardian ghi nhận thêm rằng gần một nửa các điểm nóng COVID-19 hiện tại ở Hoa Kỳ có liên quan tới các nhà máy chế biến thịt (nơi gia cầm, lợn và gia súc bị giết mổ và đóng gói). Đồng thời, khoảng một trăm người có kết quả dương tính trong hai nhà máy chế biến thịt ở Pháp (Le Monde).
Tình trạng lộn xộn, lạnh ẩm được xem là lời giải thích cho những đợt bùng phát dịch bất thường này.
Dàn hợp xướng
Vào ngày 8 tháng 3 năm 2020, dàn hợp xướng Amsterdam đã trình diễn tác phẩm St John Passion của Bach tại sân khấu Concertgebouw ở thành phố Amsterdam. Vài ngày sau, các ca sĩ đầu tiên xuất hiện các triệu chứng và cuối cùng 102 trong số 130 ca sĩ của dàn hợp xướng đã được xác nhận là dương tính với COVID-19. Một thành viên của dàn hợp xướng (78 tuổi) đã chết, cùng với ba đồng nghiệp khác; một số ca sĩ khác thì cần được hồi sức tích cực (The Guardian, 17 tháng 5).
Vào ngày 9 tháng 3, các thành viên của dàn hợp xướng nhà thờ Berlin gặp nhau để diễn tập hàng tuần. Ba tuần sau, 32 trong số 74 thành viên của dàn hợp xướng có kết quả dương tính với SARS-CoV-2 (NDR 2020). Tất cả sau đó đều đã hồi phục.
Vào ngày 10 tháng 3 năm 2020, 61 thành viên tại quận Skagit, Washington, đã tập luyện hợp xướng trong 2,5 giờ. Một vài tuần sau đó, các nhà nghiên cứu ghi nhận có 32 trường hợp nhiễm COVID-19 được xác nhận và 20 trường hợp nghi nhiễm có thể đã xảy ra (tỷ suất tấn công = 53,3% đến 86,7%); 3 bệnh nhân nhập viện và 2 người đã tử vong. Họ kết luận rằng việc lan truyền bệnh có thể dễ dàng hơn ở khoảng cách gần (trong vòng 6 feet ~ 2 mét) khi tập luyện và khả năng khuếch tán virus gia tăng bởi việc hát (Hamner 2020).
Những thông tin này gợi ý bất kỳ môi trường không khí nào ồn ào, chật hẹp và khép kín (như vũ trường, quán rượu, tiệc sinh nhật, nhà hàng, cơ sở giết mổ, v.v.) nơi mọi người tiếp xúc gần và cần phải la hét lên để giao tiếp là điều kiện lý tưởng tạo ra một vụ dịch SARS-CoV-2 lớn.
SARS-COV-2 tái hoạt hay tái nhiễm?
Ở Hàn Quốc và các nơi khác, hơn 100 người đã hồi phục sau nhiễm COVID-19 đã được xét nghiệm lại cho ra kết quả dương tính (Ye 2020) và từ đó gây ra mối lo ngại rằng những bệnh nhân hồi phục từ COVID-19 có thể có nguy cơ tái nhiễm. Tuy nhiên, không có dấu hiệu nào cho thấy họ có khả năng lây nhiễm cho người khác. Lời giải thích hợp lí nhất là “sự nhiễm trùng đã tái hoạt động lại” ở bệnh nhân hoặc các xét nghiệm chỉ phát hiện RNA không lây nhiễm của virus. Thông tin rất sơ bộ từ một nghiên cứu trên động vật (n = 2) cho thấy rằng khả năng miễn dịch thu được sau khi bị mắc bệnh có thể bảo vệ khi tiếp xúc lại với virus. Gây nhiễm SARS-CoV-2 trên khỉ rhesus và tái nhiễm sau khi phục hồi cho thấy không có sự nhân lên của virus trong bệnh phẩm mũi họng hoặc hậu môn, cũng như bất kỳ dấu hiệu nào khác của bệnh COVID- 19 hoạt động trở lại (Bao 2020).
Truyền máu
Sau khi sàng lọc 2.430 mẫu máu được hiến tặng bằng xét nghiệm real-time PCR (1.656 tiểu cầu và 774 máu toàn phần), các tác giả từ Vũ Hán chỉ tìm thấy mẫu huyết tương dương tính với RNA virus ở 4 người hiến tặng không có triệu chứng (Chang 2020). Hiện vẫn chưa rõ liệu việc phát hiện RNA của virus trong máu có đồng nghĩa với khả năng lây nhiễm hay không. Một báo cáo sơ bộ về nghiên cứu ở những người hiến máu Hà Lan cho thấy vào tháng 4 năm 2020 có khoảng 3% người có kháng thể chống lại SARS-CoV-2 (NLTimes.nl).
Trong một nghiên cứu ở Hàn Quốc, bảy người hiến máu không triệu chứng sau đó được xác định là đã bị mắc COVID-19. Không ai trong số 9 người nhận tiểu cầu hoặc hồng cầu có kết quả dương tính với RNA của SARS-CoV-2 (Kwon 2020). Tuy vậy, cần có thêm dữ liệu trước khi có thể kết luận việc truyền máu không phải là con đường lây bệnh.
Nguồn: Bernd Sebastian Kamps
Christian Hoffmann
COVID Reference – 2020.4 Edition
